پایبندی هند به تعهدات توسعه بندر چابهار
روسیه با آغاز بحران اوکراین به یکی از ذی‌نفعان اصلی کریدور شمال-جنوب بدل شده است اما پیش از آن و برای سال‌ها این هند بود که از طریق بندر چابهار به دنبال بالفعل ساختن این کریدور از مسیر ایران بود.
در این میان چین در پروژه یک کمربند- یک راه نیم نگاهی به کریدور شمال-جنوب دارد. اما به طور مشخص به عنوان مشتری اصلی آن مطرح نیست. هر چند رونق و یا افزایش ظرفیت این کریدور برای چین نیز منافعی به دنبال دارد. در عین حال، به نظر می‌رسد هراس از تبعات تحریمی سبب شده است تا ظرفیت کریدور معطل باقی بماند و هند قادر نباشد که از این بستر بهره لازم را ببرد. به همین علت به دنبال بهره‌برداری از کریدور عربی یا همان IMEEC رفته است که دست‌کم امروز با وجود جنگ علیه غزه آینده آن نامعلوم است. همین امر سبب شده به تازگی هند برای احیاء قرارداد سرمایه‌گذاری خود در بندر چابهار که یک دهه است در انجام آن تعلل می‌کند درخواست مجدد بدهد. هر چند طبق معاهده چابهار بین ایران، هند و افغانستان این سرمایه‌گذاری باید زودتر از اینها و با قدرت و شدت بیشتری به نتیجه می‌رسید که نرسیده است. دولت ایران این روزها به سبب روند کُند هندی‌ها در پی آن است که ظرفیت‌های بندر چابهار و کریدور شمال-جنوب را از طریق این تنها بندر اقیانوسی کشور با استفاده از سرمایه‌گذاری و توانمندی داخلی تا حد امکان بالفعل سازد که در این راه توفیقاتی نیز داشته و گام‌های آغازین را نیز برداشته است.
بدین روی مصاحبه‌ای با «آنیل تریگانایات» از جمله دیپلمات‌های ارشد و باسابقه جمهوری هند که سفارت این کشور را در کشورهای اردن و لیبی بر عهده داشته است ترتیب دادیم که می‌خوانید.
آیا هند قصدی برای تعیین تکلیف بندر چابهار و سرمایه‌گذاری و بهره‌مندی از ظرفیت‌های آن را دارد یا خیر؟در این میان مانع چیست؟
همان‌طور که مطلع هستید قرارداد سه جانبه بندر چابهار در نتیجه سفر نخست وزیر نارندرا مودی به ایران در حدود 8 سال پیش به عنوان یک سرمایه‌گذاری راهبردی به امضا رسید. هند ترمینال شهید بهشتی بندر چابهار را توسعه داده و از آن برای جابه‌جایی محموله‌های بیشتری استفاده می‌کند. کریدور بین‌المللی شمال-جنوب نیز حدود دو دهه پیش بین هند، ایران و روسیه و سایرین در نظر گرفته شد و به آرامی پیشرفت داشته است. هند، ایران و روسیه شرکای تاریخی و استراتژیک هستند. هند کاملاً به چابهار متعهد است؛ همچنین این بندر به بخش جدایی‌ناپذیر از کریدور بین‌المللی شمال-جنوب تبدیل شده است. ضمن اینکه دهلی نو به چابهار برای تجارت از افعانستان تا آفریقا و نیز انجام عملیات‌های بشردوستانه و امدادرسانی نگاه ویژه‌ای دارد.
به گفته مقامات ارشد آمریکایی بندر چابهار همواره از دایره هرگونه تحریم بیرون بوده است، پس چرا هند در تکمیل قول و قرار خود در این بندر تعلل می‌کند؟
این موضوع به این صورت نیست. زمانی که این پروژه در سال 2016 میلادی به مدت ده سال به امضا رسید، ایران مدت‌ها بود که تحت تحریم غرب قرار داشت. با این حال، مذاکره در مورد برخی از «بندهای داوری»، فرایند نهایی شدن قرارداد را به تأخیر انداخت. سرانجام در آوریل 2023 میلادی دو طرف تصمیم گرفتند که بند داوری را که یک نقطه سرعت‌گیر و به عنوان یک مانع بین کاربران و اپراتورهای بندر عمل می‌کرد کنار بگذارند. هیچ تأخیری در تعهد دولت هند وجود نداشت، اما شرکت‌های خصوصی را در مورد اعمال تحریم‌های ثانویه به‌ویژه تحریم‌هایی که فعالیت آنها در بازارهای ایالات متحده دچار مشکل می‌کرد تا حدودی دچار تردید کرد و به عبارت دیگر باعث شد تا آنها دست به عصا حرکت کنند.
هند همواره یکی از شرکای فرهنگی- سیاسی- تجاری خوب ایران بوده است. در فقره کریدور شمال-جنوب و چابهار چرا این حس شراکت مثبت و تاریخی دارد در میان فعالان اقتصادی ایرانی جای خود را به بدبینی می‌دهد؟
به نظر من دولت هند در بالاترین سطح، متعهد به صداقت در رابطه با مشارکت راهبردی تمدنی با ایران و همچنین تداوم تعامل و سرمایه‌گذاری در بندر چابهار است. اگر در برخی جهات این تصور وجود داشته باشد که شدت در روابط در حال محو شدن است، حدس می‌زنم هر دو طرف باید برای رفع آن و دستیابی به دستاوردهای خاص این رابطه دوجانبه سودمند و پروژه‌های در حال انجام تلاش کنند. کریدور عربی یا همان IMEEC انحصاری یا ضد پروژه یک کمربند-یک راه نیست و انجام آن به قیمت کنار گذاشتن کریدور بین‌المللی شمال-جنوب نمی‌باشد بلکه یکی دیگر از پروژه‌های استراتژیک اتصال هند به اروپا از طریق خاورمیانه است.
خطوط کشتیرانی مستقیم ایرانی از بندر چابهار به بنادر هند هم اکنون فعال هستند، آیا هند قصد ندارد از این فرصت برای توسعه تجارت با حوزه CIS و روسیه بهره ببرد؟
تجارت از طریق بندر چابهار و کریدور بین‌المللی شمال-جنوب در چند سال گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است. اتصال به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و افغانستان ملاحظات کلیدی هند بود. هند کمک‌های بشردوستانه، گندم و... را از طریق بندر چابهار ایران به افغانستان درگیر جنگ می‌رساند. کاهش ذخایر روپیه ایران بر صادرات هند تأثیر گذاشته است و هر دو طرف به این موضوع وقوف و توجه دارند. ایران و هند به دنبال راه‌اندازی سازوکار روپیه-ریال در اولین فرصت هستند. آنها همچنین در حال نهایی کردن تمدید طولانی مدت قرارداد اولیه با پوشش بسیار گسترده‌تر شامل کریدور شرقی از راه کابل و تاشکند به کریدور بین‌المللی شمال-جنوب از طریق بندرعباس و گنجاندن چابهار در ۱۳ کشور واقع در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب هستند.
آیا مقامات ارشد اقتصادی هند به این امر که در حوزه تجارت در حال واگذاری زمین بازی به رقیب چینی هستند، واقف‌اند؟
اقتصاد جغرافیایی و ژئوپلیتیک بخش جدایی‌ناپذیر از گفتمان بین‌المللی است. فکر نمی‌کنم تهران دوست داشته باشد همه تخم‌مرغ‌هایش را در یک سبد بگذارد. هند و ایران به عنوان دو کشور تمدنی به استقلال استراتژیک خود اهمیت زیادی می‌دهند و دیدگاه بلندمدت به مشارکت خود خواهند داشت.
آیا اساساً می‌شود موقعیت ویژه ژئواکونومیک ایران را با موقعیت‌های دیگر عوض کرد؟
ایران از مزیت استراتژیک خود مانند هند که پنجمین رشد سریع اقتصادی جهان را دارد برخوردار است که این مزیت استراتژیک می‌تواند فرصت‌های فوق‌العاده‌ای را برای ایران به همراه داشته باشد. با این حال مهم است که دو طرف به ملاحظات و حساسیت‌های یکدیگر نیز توجه داشته باشند و به نظر من ایران باید سازوکارهایی ابداع کند که از تحریم‌های یک‌جانبه مصون باشد.