نقش‌آفرینی روسیه در تغییر معادله حمل کالا
جنگ روسیه و اکراین که از اوایل سال 2022 میلادی آغاز شد، جهان را در همه ابعاد سیاسی- اقتصادی تحت تأثیر قرار داده است و از دید تحلیلگران و کارشناسان، مسیر حمل‌ونقل کالا از طریق دریا را به جای غرب به شرق از شرق به غرب تغییر داده، بدین ترتیب تأثیر بسیار قابل توجهی بر حمل‌ونقل دریایی جهان گذاشته است.
از آنجایی‌که حمل‌ونقل دریایی یکی از سود آورترین مسیرها برای حمل‌ونقل محموله‌های نفتی، فله و کانتینر است به همین جهت روسیه نیز پس از شدت گرفتن جنگ اگر چه در حمل‌ونقل دریایی در ابتدا با وقفه‌ای مواجه شد اما توانست به راحتی از عهده چالش‌ها و مشکلات برآمده و در سال 2022 میلادی، 69 درصد از عملیات حمل کالا را از طریق دریا انجام دهد.
در این میان با بررسی کارشناسانه، دامنه شاخص‌های آنالیز شده از سوی کارشناسان همچنین بررسی شاخص‌های گردش کالا در بنادر روسیه می‌توان به خوبی نتیجه گرفت روسیه به یک پویایی مثبت در حمل‌ونقل دریایی از سال 2022 میلادی تاکنون دست یافته است.
بر اساس این آمارها، میزان حمل‌ونقل کالا در تمامی بنادر روسیه تا پایان ماه می سال جاری میلادی با افزایش 10 درصدی به 78 میلیون تن رسیده است.
در این میان باید گفت از نظر جغرافیایی حوزه مناطق آزوف و دریای سیاه 34 درصد از کل گردش کالا را در اختیار داشتند و 27 درصد از محموله‌ها در حوزه بالتیک و بقیه در دیگر حوزه‌های خاور دور شامل چین، ژاپن،کره، هند و پاکستان جابه‌جا شد.
در این ارتباط باید گفت 43 درصد از محموله‌های ارسال شده از سوی روسیه مربوط به نفت و فرآورده‌های پالایش شده بود.
در بخش کانتینر نیز به مرور زمان اقبال به سمت و سوی روسیه روی آورد و گردش کالاهای کانتینری در ماه می 2023 میلادی در مقایسه با ماه می 2022 میلادی در همه بنادر با افزایش مواجه شده و شاخص‌های حمل کانتینری 36 درصد بالا رفت و به طور کلی 428700TEU کانتینر در ماه می جابه‌جا شد.
از ابتدای سال 2023 میلادی شاخص واردات و صادرات روسیه نیز مثبت بود؛ با این توصیف بنادر خاوردور به نقطه اصلی حمل‌ونقل بار تبدیل شده و تغییر مسیر بیشتر به سمت کشورهای شرقی صورت می‌گیرد. در واقع کشورها و بنادر خاوردور رکورد جابه‌جایی محموله را از ابتدای سال تا پایان ماه شکستند.
پس از آغاز سال 2023 میلادی ترافیک کانتینری در بنادر خاوردور به شدت بالا رفت به‌گونه‌ای که به رقم 34 درصدی رسید که آن هم یک رکورد محسوب می‌شود.
رسلان داویدوف سرپرست سرویس گمرک فدرال روسیه در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر مسیر محموله‌ها به جای اینکه از غرب به شرق باشد از شرق به غرب است؛ زیرا در مجموع 92میلیون تن محموله از طریق کشورهای خاوردور جابه‌جا شده که 72 میلیون تن آن فقط از طریق دریا بود.
نمودار بنادری که نفت روسیه را در ماه ژوئن 2023 وارد کرده‌اند
گویی تحریمی درکار نیست
آمارهای منتشره نشان می‌دهد در 5 ماهه اول سال 2023 میلادی حجم محموله‌های جابه‌جا شده از طریق راه آهن روسیه نیز مانند عرصه دریا بالا رفت به‌گونه‌ای که تا ماه می 2023 میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل با افزایش 4.1 درصدی به 144 میلیون تن رسید.
با توجه به آنچه ذکر شد، در حال حاضر ترافیک کانتینری باعث شده است تا بتوانیم کمبود کشتی‌ها در مسیرهای قابل تردد به سمت روسیه را به خوبی مشاهده نماییم. بدین ترتیب با عادی شدن فعالیت جابه‌جایی کالا در بنادر روسیه انگار تحریمی درکار نیست و کشورهای منطقه خاوردور باکی از تخلیه و بارگیری کالا ندارند.
ورود بازیگران فعال به عرصه حمل‌ونقل کالای روسیه
این نکته را نباید فراموش کرد که تعداد کشتی‌های کانتینری روسیه تقریباً کمتر است و 6 دهم درصد از ناوگان جهانی کانتینری را تشکیل می‌دهد که این موضوع در مسیرهای تردد دریایی روسیه به یکی از مشکلات تبدیل شده است.
ویتالی اودو کیمنکو مدیرعامل ترنس کانتینر در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر به شکلی مدیریت کرده‌ایم که کشورهای خاوردور، مناطق دریای آزوف و دریای سیاه با تلاش‌های به عمل آمده کمبود کشتی احساس نکنند زیرا بازیگران فعال بازار را به‌خصوص در بخش حمل مواد نفتی وارد خدمات دریایی کرده‌ایم.
ناگفته نماند عده‌ای از کارشناسان به نقل از برخی بازیگران عرصه حمل‌ونقل و لجستیک، معتقدند روسیه نه تنها کشتی‌های کمتری دارد بلکه بنادر روسیه ظرفیت کافی برای جابه‌جایی کالا ندارند. با این حال همه توان برای صادرات و واردات به کار گرفته شده است.
به گفته آلبرت لیخولت مدیرعامل شرکت مدیریت بنادر جهانی، ظرفیت بنادر روسیه 7 میلیون TEU کانتینر است در حالی‌که در شرایط فعلی روسیه به دو برابر ظرفیت نیاز دارد. در این ارتباط نکته قابل تأمل آن است که جنگ روسیه و اکراین باعث شد پروژه‌های توسعه و گسترش بنادر به تعویق بیفتد.
به هر حال آنچه در حال حاضر در بنادر روسیه قابل مشاهده است پر شدن ترمینال شهرهای بزرگ از کالاست که برخی از کالاها به ترمینال‌های سایر شهرها منتقل می‌شود.
با این توصیف، تغییر مسیر حمل‌ونقل کالا که زمانی از غرب به سمت شرق در جریان بود اینک میزان جابه‌جایی کالا را در بنادر خاوردور به شدت افزایش داده و کشتی‌ها را درگیر خود کرده است. از دید کارشناسان باید تعداد کشتی‌های بیشتری مورد استفاده قرار گیرد زیرا برخی کشتی‌های روسیه فرسوده شده و نیاز به تعمیرات دارند.
آندری سوریلوف، رئیس هیئت مدیره فسکو که در زمینه تعمیر کشتی‌ها در روسیه فعالیت می‌کند در این زمینه می‌گوید: توسعه بنادر کافی نیست، باید اختیارات بیشتری به حمل‌ونقل دریایی روسیه داده شود و کشتی‌های بیشتری در اختیار این فدراسیون قرار گیرد.
نمودار کشورهای اتحادیه اروپا واردکننده نفت و گاز روسیه در ژوئن 2023
افزایش درآمدهای نفتی روسیه
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، درآمدهای نفتی روسیه در سه ماهه دوم سال 2023 میلادی نسبت به سه ماهه اول افزایش یافته است.
آخرین تحلیل‌های CREA نشان می‌دهد که وضعیت صادرات نفتی روسیه در سال جاری نسبت به سال 2022 تفاوت زیادی کرده است و به نظر می‌رسد که روسیه در این میان دست به ائتلافی زده است تا بتواند در قیمت‌های نفتی که اتحادیه اروپا در نظر گرفته است بازنگری کرده و اعتبار خود را همچنان بالا ببرد. حتی بدون این بازنگری هم باید اعتراف کرد برگ برنده در حال حاضر در دست روسیه است؛ زیرا این اتحادیه اروپاست که تشنه نفت و گاز روسیه است.
اگرچه واردات نفت خام اتحادیه اروپا به ظاهر از دسامبر 2022 میلادی با ممنوع شدن واردات نفت از روسیه کاهش یافته اما کشورهای دیگر جایگزین کشورهای اتحادیه اروپا شده‌اند و به راحتی نفت روسیه را خریداری می‌کنند.
این نکته را فراموش نکنیم که کشورهای اروپایی به واردات نفت روسیه به هر نحو ممکن ادامه می‌دهند هرچند برخی از کشورهای اروپایی تظاهر به نخریدن نفت روسیه می‌کنند. بر اساس آمارهای منتشر شده، از زمان ممنوعیت واردات اتحادیه اروپا و اجرای محدودیت‌های قیمتی نفت برای این کشور، روسیه 58 میلیارد یورو درآمد صادراتی از طریق دریا فقط با فروش نفت به اتحادیه اروپا به‌دست آورده است.
روسیه برای صادرات نفت بیشتر به نفتکش‌های اروپایی که بیمه شده باشند رغبت نشان می‌دهد تا نفتکش‌هایی که بدون بیمه و نام و نشان، نفت این کشور را خریداری می‌کنند. این هم یکی از چالش‌هایی است که مسئولان رده‌بالای این کشور پهناور در صدد آن هستند.
کالاهای روسیه به چه کشورهایی صادر می شود؟
اگرچه کشورهای دوست و همسایه‌ای که در اطراف روسیه قرار دارند از زمان شروع جنگ تاکنون همواره نفت، فرآورده‌های پالایش شده و سوخت‌های فسیلی را از روسیه تأمین کرده‌اند و خرید این نوع سوخت در ماه‌های اخیر کمی کاهش نشان می‌دهد اما این قبیل سوخت از سوی کشورهای خاور دور به‌ویژه چین و هند همچنان خریداری می‌شود.
در حال حاضر چین با 44 درصد، بزرگ‌ترین خریدار ذغال سنگ روسیه است و پس از آن هند با 19 درصد و کره‌جنوبی با 12 درصد در رتبه بعدی قرار دارند.
در این میان بزرگ‌ترین خریدار نفت خام روسیه نیز همچنان با 43 درصد چین، و پس از آن هند با 36 درصد و اتحادیه اروپا با 8 درصد و ترکیه با 3 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
واردات نفت خام اتحادیه اروپا از روسیه از دسامبر 2022 میلادی به بعد از طریق دریا به بلغارستان حمل و از آنجا از طریق خط لوله به جمهوری چک، اسلواکی، مجارستان، لهستان و آلمان وارد می‌شود.
بلغارستان از ممنوعیت واردات نفت روسیه معاف شده و خط لوله نفتی به اتحادیه اروپا جزو تحریم‌ها به حساب نمی‌آید.
در بخش گاز LNG علی‌رغم محدودیت‌های اعمال شده نفتی از سوی اتحادیه اروپا، این اتحادیه بزرگ‌ترین خریدار گاز LNG با 35 درصد و پس از آن چین با 12 درصد و ژاپن با 10 درصد قرار دارند. ناگفته نماند هیچ تحریمی برای LNG گاز روسیه توسط اتحادیه اروپا اعمال نشده است.
در بخش گاز LPG ترکیه بزرگ‌ترین خریدار با 33 درصد و پس از آن چین با 12 درصد و عربستان سعودی با 11 درصد قرار دارند اما در بخش خطوط لوله گاز با توجه به اینکه ارسال نفت از طریق خط لوله تحریم شده اما در خط لوله گاز اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین خریدار با 31 درصد و ترکیه 19 درصد و چین 14 درصد قرار دارند.
بر اساس تحلیل کارشناسان، هیچ تحریمی علیه گاز روسیه از طریق خط لوله به اتحادیه اروپا به چشم نمی‌خورد.
در ماه ژوئن 2023 میلادی چین بزرگ‌ترین واردکننده سوخت‌های فسیلی روسیه بود که نفت خام و ذغال سنگ و محصولات نفتی وLNG و گاز بود.
هند دومین واردکننده سوخت‌های فسیلی روسیه بود که بیشتر نفت خام و محصولات نفتی و زغال سنگ خریداری می‌کرد.
ترکیه نفت خام روسیه را از طریق خط لوله و زغال سنگ و LPG را در مسیر وارداتی خود دارد.
بدین ترتیب اتحادیه اروپا چهارمین خریدار بزرگ سوخت‌های فسیلی روسیه در ماه ژوئن بود که نفت خام را از طریق لوله یا از طریق دریا، از طریق بلغارستان یا خط لوله گاز و LNG و LPG را خریداری کرد.
عربستان سعودی به عنوان پنجمین واردکننده محصولات نفتی روسیه به شمار می‌رود اما بزرگ‌ترین خریدار سوخت فسیلی روسیه در ماه ژوئن 2023 میلادی مجارستان، اسلواکی، بلغارستان، اسپانیا و جمهوری چک بودند.
در پایان باید گفت اکثر موارد صادراتی نفت و گاز روسیه توسط شرکت ROSNEFT دومین شرکت بزرگ دولتی روسیه که 49 درصد سهام شرکت‌های بزرگ نفتی را در اختیار دارد، نظارت می‌شود.
نمودار کشورهای آسیایی واردکننده فرآورده‌های نفتی و گاز روسیه
منابع: https://transrussia.ru/
https://energypost.eu/ https://energyandcleanair.org/