گام های مؤثر برای رسیدن به وضع مطلوب

آینده‌پژوهی نه تنها دانش و رویکردی اسرارآمیز و جادویی برای اظهارنظر پیرامون آینده نیست، بلکه توجه انسان به آینده را خردورزانه‌تر، اندیشمندانه‌تر و در نتیجه موفقیت‌آمیزتر می‌سازد و با کاهش میزان خطاها در تصمیم‌گیری، درصد غافلگیری او در آینده را نیز به حداقل می‌رساند. در این شماره هم همانند شماره قبل گفت‌وگویی با بابک جلیلیان مشاور مدیرعامل شرکت حمل و نقل ترکیبی در این خصوص انجام داده ایم که می‌‌خوانید.

در گفت‌وگوی گذشته از جهان مترقی و شتابان در دگرگونی‌های علمی و فنّاوری مطالب ارزنده‌ای را ارائه کردید و به اینجا رسید که آینده‌پژوهی را نوعی تصمیم‌گیری پیش دستانه به منظور جلوگیری از غافلگیری از عواقب نامطلوب این دگرگونی‌های برق‌آسا در آینده تعریف کردید. در ادامه بحث خواهش می‌کنم کمی بیشتر در این خصوص صحبت بفرمایید.

همانگونه که در جلسه گذشته عرض شد ما در عصری زندگی می‌کنیم که سرشار از عدم قطعیت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای تازه است. سیر تحول‌ها و پیشرفت‌های گوناگون بشر نشان از آن دارد که آینده شبیه گذشته نیست حتی شبیه حال هم نیست و راه جلوگیری از غفلت‌زدگی و عقب‌ ماندن از غافله شتابنده جهان کسب وکار، اندیشیدن به آینده و حرکت در مسیر ساختن هوشمندانه آینده است. یعنی بدانیم که کجا بودیم، هم اکنون کجاییم، چرا و چگونه به اینجا رسیدیم و چگونه می‌توانیم به جایی که می‌خواهیم برویم.

 اساساً چرا به آینده فکر می‌کنیم؟

پاسخ این است که همه ما مشتاق به دانستن درباره آینده و مجهولات آن هستیم، و دانسته‌های ما از آینده تقریباً در حد صفر است. ما فقط در باره آنچه که می‌دانیم نظر می‌دهیم و بحث می‌کنیم البته این را هم می‌دانیم چیزهایی هم هست که نمی‌دانیم و به دنبال آنها هستیم؛ اما نکته اینجاست که بسیار مسائلی نیز هستند که حتی از ندانستن آنها هم ناآگاهیم! اگر به مردم عادی هم نگاه کنید می‌بینید که کم نیستند کسانی‌که به مسائلی همچون تفعل، انواع فال‌گیری و پیشگویی و غیره و ذالک که البته کاملاً متفاوت از آینده‌پژوهی هستند روی می‌آورند. هرچند خرافه هستند ولی نشان از تمایل فراوان بشر به دانستن در مورد آینده دارند.

سوال اینجاست که با توجه به همان تغییرات شتابان در علم و فنّاوری و با اتکا به اطلاعاتی که صرفاً از گذشته داریم و علی‌رغم اینکه می‌دانیم که پیش‌بینی‌ها همیشه درست از آب در نمی‌آیند و این امری خطرناک برای یک تصمیم‌گیری قطعی است، پس چگونه می‌توان به آینده اندیشید و آینده مطلوب را طرح‌ریزی کرد؟

ما با آینده‌پژوهی می‌آموزیم که چگونه به مصاف آینده‌های مبهم برویم و در این رویارویی با کمترین دشواری روبه رو شده و بیشترین سود را به چنگ آوریم. آینده‌پژوهی نه تنها دانش و رویکردی اسرارآمیز و جادویی برای اظهارنظر پیرامون آینده نیست، بلکه توجه انسان به آینده را خردورزانه تر، اندیشمندانه‌تر و در نتیجه موفقیت آمیزتر می‌سازد و با کاهش میزان خطاها در تصمیم‌گیری، درصد غافلگیری او در آینده را نیز به حداقل می‌رساند.

به بیان دیگر آینده‌پژوهی مطالعه‌ای فرارشته‌ای و نسبتاً جدید است که به طور چشمگیری شاهد طرح و بسط مباحث روش شناختی بوده و می‌تواند تمام علوم را تحت تأثیر خود قرار دهد. یعنی در هر حوزه‌ای از علم یا صنعت که باشیم با بهره‌گیری از تجارب گذشته، مطالعه روند طی شده و تحلیل چالش‌های آینده می‌توان نظام پیش روی خود را با رویکردی پیشگیرانه و آینده نگارانه در قالب دو تا چهار سناریو تدوین و ترسیم نمود.

به احتمال زیاد نسل‌های گذشته هم به طور ناخواسته در مقوله آینده‌پژوهی ورود کرده‌اند بی آنکه نامی از آن بدانند. این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بله همینطور است. . . تفاوت عمده آینده‌نگری بشر معاصر با انسان‌های گذشته، پیچیدگی واقعیت‌های امروز، نظام‌مندی بیشتر و رعایت اصول علمی در مطالعات آینده است. اگر به تعاریف برگردیم، آینده‌پژوهی، دانش و معرفتی است که سازمان را نسبت به رویدادها، فرصت‌ها و تهدیدهای احتمالی آتی آگاه کرده، ابهام‌ها، تردیدها و دغدغه‌های آن را کاهش داده و توانایی انتخاب‌های هوشمندانه را افزایش می‌دهد. یعنی آینده‌پژوهی ابزاری برای مهندسی هوشمندانه آینده است. و بشر امروز با به کارگیری علم و فنّاوری مدرن امروز، خطای خود در پیش‌بینی آینده را کمتر نموده است.

چه چالش‌هایی در عمل پیش روی آینده‌پژوهی قرار دارد؟

بسیاری از سازمان‌ها، برنامه‌های مناسبی برای توسعه آینده‌پژوهی تدارک دیده و این رویداد را به فال نیک گرفته اند. اما از سوی دیگر باید دقت داشت که این موج تقاضا برای آینده‌پژوهی به همان میزان که دلگرم کننده است، می‌تواند خطرآفرین باشد؛ چرا که عدم فعالیت اصولی و نظام‌مند سبب آن می‌شود که نتایج کار مناسب نباشد و این باور در اذهان شکل گیرد که آینده‌پژوهی نتوانست کمکی کند. لذا در کنار محاسن متعدد و کارکردهای مختلفی که برای آینده‌پژوهی آورده شده است، چالش‌هایی را نیز از سوی برخی صاحب‌نظران می‌بینیم که اعتماد به نفس بیش از اندازه/ افراطی ، تعابیر متفاوت از رخدادهای دیروز و امروز، عدم یادگیری و درس نگرفتن از تجربه‌ها، در دسترس بودن اطلاعات / اطلاعات سطحی، نمایش و نه تحقیق، و هم کنترل، تفکر آرزومندانه، تفکر غرض‌ورزانه، تفکر متعصبانه، سونگری، واپس‌گرایی، تنظیم، تطبیق و مقایسه نادرست و بسیاری از عواملی از این دست وجود دارد که می‌توانند ما را به بیراهه برده و در تصمیم‌گیری به اشتباه بیندازند.

هرکدام از این چالش‌ها و خطاهای استراتژیک می‌تواند تمام مطالعات و فعالیت‌های ما را تحت الشعاع قرار داده و ما در طرح ریزی و ترسیم آینده مطلوب دچار انحراف نماید.

براین اساس، اینجانب در دوره مدیریت خود در امور آموزش، با در نظر گرفتن نکاتی که گفته شد لازم بود که تاریخ پنجاه ساله آموزش کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را مطالعه کرده و به بررسی روندهای پیشین و حال بپردازم و پس از مطالعه دستورالعمل‌های گذشته و حال، فراز و نشیب‌های تاریخی شرکت در حوزه سرمایه‌های انسانی دریایی، شناخت نقاط ضعف و قوت تصمیمات اتخاذ شده توسط مدیران پیشین این حوزه و نتایج حاصل آن، تحلیل شمارگان نیروی انسانی در اختیار در هر سمت در دوران‌های مختلف، وضع موجود، چالش‌ها و شرایط امروز صنعت کشتیرانی در حوزه سرمایه‌های انسانی دریایی، خواسته‌ها و نیازهای این حوزه، منافع شرکت و ده‌ها مورد خرد و کلان مؤثر در این حوزه، به یاری خداوند باریتعالی و کار تیمی همکارانم، موفق به دستیابی به رکوردهایی تاریخی و با فاصله بسیار زیاد نسبت به سال‌های گذشته در آموزش دانشجویان و دریانوردان شرکت شدیم و با افتخار عرض می‌کنم که تعداد دانشجویان در سال جاری را به مرز 700 نفر رساندیم عددی که هیچگاه بالاتر از 300 نفر نرفته. و در عین حال ظرفیت حمل دانشجوی کارآموز را از حدود 50 نفر در سال گذشته، به 180 نفر افزایش دادیم و هم اکنون که خدمت شما هستم حدود 140 دانشجو بر روی شناورهای ما در حال آموزش و طی دوره کارورزی هستند.

همه اینها و چندین مورد قابل ذکر دیگر که در این بحث فرصت مطرح کردن آنها نیست، تصمیم‌گیری‌های آینده‌پژوهانه ما در امور آموزش شرکت بودند تا ضمن پیشگیری از غافلگیری مجدد شرکت در تامین دریانورد متخصص طی سال‌های آتی، زمینه را برای صادرات نیرو نیز فراهم خواهد نمود.

ذکر این نکته هم ضروری است که امور آموزش به خودی خود واحدی آینده‌پژوه است و تفاوت آن با دیگر واحدها در این است که آثار عملکرد آن را آیندگان خواهند دید و نتیجه هرگونه اخلال یا بی برنامگی در عملکرد امروز آن فردای شرکت را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

و نکته پایانی؟

در مجموع در شرایط فعلی، لازم است که در شرکت ما چه در هلدینگ و چه در شرکت‌های گروه، مبانی و مفهوم آینده‌پژوهی مورد توجه بیشتری قرار گیرد و وقت آن است که برای آن ظرفیت‌سازی لازم صورت پذیرد. این مهم، به نوبه خود می‌تواند به صورت فرایندی یا به صورت توجه به تشکیل اتاق‌های فکر، کمیته‌ها و کارگروه‌های مرتبط باشد. باتوجه به اهمیت سرمایه فکری و نقش مدیریت دانش، طراحی دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت جهت تبیین مفهوم آینده‌پژوهی برای مدیران گروه، کارکنان، دریانوردان و دانشجویان، به تدریج و بر اساس اولویت سازمانی اقدامی مؤثر و مفید خواهد بود. در این میان، ارتقاء دانش آینده‌پژوهی در مدیران ارشد گروه به عنوان بخشی از استراتژی شرکت و یک رکن مهم و اساسی در حوزه فعالیت‌های آن، نقشی پایه‌ای در پیشبرد اهداف و رسالت گروه کشتیرانی خواهد داشت.